در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از محتواهای معتبر منتشر شده در منابع مختلف و همچنین تجربیات نگارنده ابتدا به معرفی وضعیت تولید شیشه در ایران پرداخته و سپس از دو منظر بازار داخلی و بین المللی به بررسی شرایط صادرات شیشه می‌پردازیم، تا بتوانیم هم نیاز اطلاعاتی مخاطبین را برطرف نماییم و هم به کسانی که در پلتفرم آگهی خرید و فروش عمده فوبینو که پایگاهی برای ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده در ایران می‌باشد، فعالیت می‌کنند، کمک نماید تا بتوانند در بهبود کسب و کار خود موفق عمل کنند.

تولیدات انواع شیشه در ایران چیست؟

صنعت شیشه سازی در ایران از سالیان متمادی بصورت سنتی متداول بوده است و حتی تا اوایل دهه 1340 این صنعت به صورت صنعتی ارائه نشده بود.

شیشه برای اولین بار در امواج آتشین آتشفشانهایی که به سردی گراییده بودند، در رنگ های متفاوت یافت گردید. انسانهای عصر برنز، شیشه طبیعی را گرم کرده و به شکل های مختلف در آورده و به زندگی خود وارد کردند.

شیشه سازی بصورت مدرن و صنعتی در ایران در حدود 80 سال پیش آغاز گردیده است. شیشه وبلور سازی رشته ایست که با اتکا به منابع اولیه در داخل کشور و بدون نیاز به مواد اولیه از خارج می‌توان هر نوع وابستگی را از میان برد. با توجه به وفور مواد اولیه و انرژی ارزان در کشور، امید آن می‌رود که این صنعت و هنر اصیل جایگاه واقعی خود را در صنعت ایران بازیابد.

از لحاظ نظری اگر بتوان سرعتهای سردکردن را برای هر ماده آنقدر بالا برد که مجال جامد شدن را پیدا نکند در این صورت می‌توان آن جسم را شیشه ای نمود. اما عملا انجام این کار چندان ساده نمی‌باشد زیرا گاهی سرعت لازم برای سرد کردن مواد باید آنقدر زیاد باشد که آنرا غیر علمی‌یا حداقل غیر اقتصادی می‌کند.

از طرف دیگر در طبیعت موادی وجود دارند که می‌تواند با سرعتهای معمولی سرد کردن آنها را از حالت مذاب به صورت شیشه ای درآورد و به همین  دلیل به آنها شیشه ساز یا به عبارت بهتر شیشه سازهای خوب می‌گویند از جمله آنها که در طبیعت نیز به وفور یافت می‌شود می‌توان به دی اکسید سیلیسیم یا همان سیلیس اشاره نمود.

سیلیس پایه بسیاری از شیشه های دنیا بوده و نقش منحصر بفرد و مهمی‌در تولید شیشه ها بر عهده دارد شیشه سازهای دیگری نیز وجود دارند که بنابر خواص و کاربرد آنها در انواع شیشه های خاص مورد استفاده قرار می‌گیرند و از این میان می‌توان اکسید بر، اکسید ژرمانیم، پنتا اکسید فسفر، پنتا اکسید وانادیم و اکسید ارسنیک را نام برد.  

سیلیس پر مصرف ترین ماده در صنایع شیشه سازی است و بیش از 90 درصد از شیشه های تولیدی دنیا را در بر می‌گیرد. دی اکسید سیلیسیم در دمای 1723 درجه سانتیگراد ذوب می‌شود وگرانروی آن در این دما بسیار بالاست از اینرو تولید اشیاء شیشه ای با سیلیس خالص پر هزینه بوده و فقط در موارد خاصی اقدام به تولید آنها می‌گردد این شیشه ها به لحاظ قابلیت تحمل زیاد شوکهای حرارتی و مقاومت  شیمیایی مطلوب کاربردهای خاصی نظیر لوازم آزمایشگاهی پیدا کرده اند.

انواع شیشه برای مصارف گوناگون در ضخامتها، رنگها و طرحهای مختلف تولید می‌شود. این شیشه ها با توجه به شرایط منطقه ای و نظر مصرف کننده می‌توانند مقدار نور، انرژی خورشید، حرارت و مقدار صدا را کنترل نمایند.

انواع شیشه ضمن کنترل پارامترهای مذکور، شیک بوده و درطول سالهای متمادی تغییرکیفیت نمی‌دهند. از شیشه می‌توان جهت نمای ساختمانها و یا بصورت درب، پارتیشن، دکور داخل ساختمان، اطاقک شیشه ای، میز شیشه ای و به عنوان نرده استفاده کرد.

بزرگترین تولید کنندگان شیشه در ایران کدامند؟

 بررسی بخش ظروف شیشه نشان می‌دهد که تا سال ،1400 تولید این محصول تقریبا در محدوده 500،000 تن ثابت بوده است اما با توجه به افزایش ظرفیت های انجام شده توسط شرکت ها، از سال 1401 ظرفیت تولید به بیش از 700،000 تن در سال رسید و انتظار می‌رود که به محدوده 900،000 تن در سال های آتی نیز برسد.

شرکت شیشه قزوین:

 خط تولید این شرکت دارای 4 کوره می‌باشد که سالیانه حدود 125 هزار تن انواع شیشه جام ساده و مشجر تولید می‌نماید. این شرکت دارای دو خط شیشه سکوریت و یک خط تولید شیشه دو جداره و یک خط تولید شیشه طلقی می‌باشد. این شرکت دارای یک واحد تولید و فرآوری مواد اولیه شیشه می‌باشد که مصرف پودر سلیس و دولومیت کوره ها را تأمین می‌نماید. شرکت دارای معادن سنگ دولومیت جهت تأمین سنگ دولومیت مورد نیاز واحد تولید و فرآوری مواد اولیه مورد استفاده خود می‌باشد. کارخانه شرکت واقع در سه کیلومتری شهر قزوین به رشت می‌باشد و واحد تولید و فرآوری مواد اولیه شیشه در منطقه ای بنام فارسجین قرار گرفته است.

شرکت استخراج و فرآوری مواد اولیه شیشه و تولید کننده پودر سلیس مورد نیاز صنعت شیشه به ظرفیت اسمی‌۲۰۰ هزار تن در سال بوده که ۴۵ درصد سهام شرکت مذکور متعلق به شرکت شیشه قزوین می‌باشد. شرکت شیشه قزوین دارای دو عضو هیئت مدیره در شرکت مذکور می‌باشد.

شرکت سهامی‌شیشه قزوین یکی از تولید کنندگان عمده شیشه جام در ایران بوده

شرکت شیشه لیا:

تاریخچه این کارخانه به ۳۰ سال پیش برمیگردد زمانیکه تیم مدیریت این کارخانه اقدام به تأسیس و راه اندازى کارخانه پارس شیشه تولید کننده شیشه هاى ایمنى اتومبیل و ساختمان نمود. بعدها در سال ۱۹۹۳ این تیم مدیریت اقدام به گسترش فعالیت خود با راه اندازى خط شیشه به روش فلوت کرد. کارخانه شیشه لیا خارج از شهر قزوین به مساحتى بالغ بر ۳۰۰،۰۰۰ متر مربع واقع شده است که تحت لیسانس کارخانه گلاوریل بلژیک میباشد.

شیشه لیا تولیدکننده عمده شیشه رفلکتیو و فلوت در ضخامتهاى ۲۰ـ۲ میلیمتر می‌باشد. این کارخانه همواره از کیفیت بسیار بالایى بهره مند است. ظرفیت تولید شیشه لیا معادل 135 هزار تن در سال به روش فلوت می‌باشد.

شرکت شیشه آبگینه:

شرکت تولیدی و صنعتی آبگینه در سال 1343 تأسیس و بهره‌برداری از اولین واحد تولید شیشه جام (Sheet glass) آن در سال 1351 آغاز گردید. این شرکت با تقویت واحد تحقیق و توسعه و با تکیه بر تخصص تجربه و تعهد کادر فنی و مهندسی خود و با داشتن مجموعه‌ای مدرن و منسجم از امکانات لازم و با توجه به دسترسی آسان به معادن غنی سیلیس و سوخت در کشور موفق به ساخت انواع گوناگون شیشة مورد نیاز کشور در امور ساختمانی، صنایع اتومبیل و … گردید. کارخانجات آبگینه با تولید انواع شیشه‌های ساختمانی جام ساده و مشجر و مسلّح، شیشه مشجر رنگی، انواع شیشه‌های طلقی و ایمنی اتومبیل و همینطور شیشه‌های ایمنی ساختمانی کاملترین کارخانة تولیدی در صنعت شیشة جام کشور می‌باشد. در کارخانجات آبگینه سالانه 60 هزار متر مربع انواع شیشه‌های ایمنی  (جانبی) و طلقی (جلو) انواع اتومبیل تولید و به بازار عرضه می‌شود همچنین در سال70 هزار متر مربع انواع شیشه‌های ایمنی ساختمانی و صنعتی از قبیل شیشه‌های اجاق گاز، بخاری گازی و … تولید می‌شود.

شرکت استخراج مواد اولیة شیشة ایران که مجهز به واحد فراوری و آرایش سیلیس مصرفی کارخانجات شیشة کشور می‌باشد یکی از شرکتهایی است که با مشارکت شرکت آبگینه با ظرفیت سالانه 200 هزار تن در سال 1372 به بهره‌برداری رسید.

شرکت دیده پرداز که 100% سهام آن متعلق به آبگینه است در سال 1374 به منظور تولید انواع شیشه‌های اپتیکی راه‌اندازی شد. ظرفیت تولید این واحد برابر 500000 زوج شیشه‌های بیرنگ و فتوکرومیک در رنگهای خاکستری و قهوه‌ای و در ضخامت‌های 3 الی 8 میلیمتر می‌باشد این شرکت همچنین نسبت به راه‌اندازی خط تولید انواع          عدسیها ، منشورها و … اقدام می‌نماید.

شرکت شیشه تابان:

این واحد یکی از تولید کنندگان عمده در زمینه تولید شیشه های مشجر و فلوت ویژه در ایران می‌باشد. برای پاسخگویی به نیاز مشتریان گروه صنعتی کاوه شرکت شیشه تابان را در سال ۲۰۰۴ راه اندازی نمود. این واحد تولیدکننده شیشه های فلوت با مشخصات و کاربردهای ویژه می‌باشد. شیشه های این واحد همچنین در تولید عینکها و ماسکهای جوشکاری که نیاز به جذب نـور شـدید دارند و همچنین در طـراحی های داخلی بهتریـن گزینه برای انتخاب می‌باشند. شیشه های تولید شده در شرکت تابان شامل گستره وسیعی از شیشه های مشجر می‌باشد و کاملاً پاسخگوی نیاز مشتریان می‌باشد.

شیشه همدان:

شرکت شیشه همدان (سهامی‌عام) در سال 1354 جهت تأمین جار و بطری مورد نیاز صنایع مواد غذایی و نوشابه سازی تأسیس و در سال 1361 مورد بهره برداری قرار گرفت.
تولیدات شرکت شامل انواع بطری جهت بسته بندی نوشابه، شربت، آبلیمو و سرکه و انواع جار جهت بسته بندی ترشیجات، خیارشور، سس، زیتون و غیره می‌باشد. تولیدات شرکت سهمی‌در حدود 33 درصد از بازار ایران را دارا می‌باشد.

شیشه رازی:

گروه شیشه رازی دارای بیش از ۲۰ سال تجربه و سابقه تولید شیشه می‌باشد . این شركت ارائه دهنده بیش از ۵۰۰ محصول با طرح‌های سفارشی و همچنین محصولات استاندارد به مشتریان بازار داخلی و برخی از كشورهای خارجی است.

بیشترین مصرف شیشه و کاربرد های آن در کدام بخش است؟

 بطور کلی شیشه دو نوع دارد شیشه تخت که خود شمامل انواع مختلف می‌باشد و شیشه ظروف. شیشه در صنایع غذایی، دارویی، خودروسازی، ساختمان سازی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد و رونق هر کدام از این بازار ها باعث رونق این صنعت نیز می‌شود. به طور مثال با توجه به مضرات استفاده از بطری های پالستیکی، امکان دارد که استفاده از بطری های شیشه رونق بیشتری بگیرد. عالوه بر این، ماده اولیه اصلی شیشه ماسه است که در اکثر نقاط کشور به طور فراوان یافت می‌شود. همچنین در ایران مزیت هایی از جمله نیروی کار و انرژی ارزان برای تولید این محصول وجود دارد. قابلیت بازیافت نامحدود که این محصول را دوست دار محیط زیست می‌کند یکی دیگر از مواردی است که ممکن است به رونق این صنعت کمک کند.

تنوع شیشه ها با توجه به گستردگی کاربرد آنها بوجود آمده است بطور مثال:

شیشه فلوت که مصرف عمومی‌دارد و بسیار در ساختمان استفاده می‌شود

شیشه رفلکس که یکی از فراورده های شیشه فلوت هست و با اضافه کردن لایه پوششه باعث کاهش اثر نور و بازتاب نور در خارج ساختمان می‌شود.

شیشه سکوریت یا نشکن یا میرال که بازهم از فراورده های شیشه فلوت است و برای مواردی که نیاز به مقاومت دارد استفاده می‌شود

شیشه لمینت که با اضافه کردن طلق بین شیشه فلوت تولید میشودو در خودرو کاربرد بیشتری دارد.

شیشه پیرکس که ضد حریق است و برای ظروف آزمایشگاهی و یا آشپزخانه ای استفاده می‌شود.

انواع مختلف دیگر شیشه وجود دارد مانند شیشه رنگی ، شیشه خم و .... که معرفی یکایک آنها به این متن برنمیگردد.

شرایط صادرات شیشه از ایران و تعرفه های آن چگونه است؟

در جهان بطور متوسط سالانه ۲۰۰ میلیون تن شیشه تولید می‌شود و ۱۸۰ میلیارد دلار گردش مالی این صنعت است. در کشور ایران سالانه حدود 3میلیون تن (مجموع تخت و ظروف) تولید شیشه وجود دارد. که 30 درصد این میزان تولید می‌تواند صادر شود. تولید صنعت شیشه در جهان همواره رو به افزایش است و چین سهم بزرگی از تولیدات جهان دارد، به طوری که بیش از نیمی‌از تولیدات شیشه جهان به این کشور تعلق دارد. پس از آن اروپا سهم زیادی از تولید شیشه در جهان را دارد. ایران نیز نیم درصد تولید شیشه دنیا (580 میلیون تن)را در اختیار دارد.

·         صادرات شیشه های دوجداره، مستلزم اخذ مجوز از موسسه استاندارد و تحقیقات صنعتی ایران است.

·         تعرفه گمرکی خرده شیشه ، ضایعات شیشه 70010000 می‌باشد با احتساب 5% حقوق ورودی و ترخیص به صورت وزنی کیلویی

·         تعرفه گمرکی برای واردات و ترخیص شیشه از گمرک با کد ۷۰۰۵۱۰۹۰ مشخص می‌شود.

·         تعرفه گمرکی ترخیص گلوله شیشه با کد ۷۰۰۲۱۰۰۰ مشخص می‌شود.

·         تعرفه گمرکی شیشه اپتیکی به‌صورت میله با کد ۷۰۰۲۲۰۱۰ مشخص می‌شود.

·         تعرفه گمرکی شیشه های ایمنی برای مصارف وسایل نقلیه زمینی  با کد ۷۰۰۷۱۱۱۰ مشخص شده و برای واردات آن‌ها باید ۲۰ درصد از ارزش این نوع شیشه را به‌عنوان حق گمرک پرداخت کرد..

چه میزان صادرات انواع شیشه داشته ایم؟

اندازه بازار جهانی تولید شیشه در سال2022، حدود 142.1 میلیارد دلار بوده که انتظار می‌رود تا سال 2030 با نرخ رشد مرکب سالانه حدود 5.1 درصد، به 210.7 میلیارد دلار برسد.

قاره آسیا با سهم 64 درصدی از تولید شیشه در جهان، بزرگترین تولیدکننده در دنیا است و همانطور که می‌توان حدس زد، چین بیشترین سهم از تولید شیشه در دنیا را دارد. ارزش صادرات چین در سال ،2022 به حدود 27 میلیارد دلار رسید و این در حالی است که آلمان به عنوان دومین صادر کننده بزرگ شیشه در جهان، ارزش صادراتی معادل 8 میلیارد دلار را تجربه کرده بود. از سوی دیگر، از کشور آمریکا نیز می‌توان به عنوان بزرگترین وارد کننده شیشه در جهان با ارزشی حدود 11 میلیارد دلار یاد کرد.

ایران به چه کشورهایی صادرات شیشه دارد؟

 در سال 2018 صادراتی که ایران برای محصولات شیشه ای داشته است را می‌توانید در جدول ذیل ببینید با این توضیح که صادرات به عراق و افغانستان لحاظ نگردیده اند و بعد از آن می‌توانید از وضعیت کنونی کشورها در حوزه شیشه مطلع بشوید که در ادامه صحبت کلی خواهیم داشت.

تصویر پایین نشان می‌دهد که کشورهایی مثل عراق، یمن و افغانستان کاملا واردکننده شیشه هستند و همچنین کشورهایی مانند پاکستان، عربستان، قرقیزستان و... به واردات شیشه وابسته هستند که از این کشورها می‌توان به عنوان مقاصد احتمالی صادرات شیشه ایران نام برد. البته باید در نظر داشت که در منطقه رقبایی مثل ترکیه نیز وجود دارند که احتمالا باعث رقابتی شدن این بازار خواهند شد. در حال حاضر عمده صادرات ایران به عراق انجام می‌شود .

قیمت صادرات شیشه در ایران چقدر است؟

قیمت هر تن شیشه به طور متوسط در جهان حدود ۸۰۰ دلار است، اما شیشه ایرانی اکنون با قیمتی حدود ۴۰۰ دلار در هر تن صادر می‌شود، علت پایین بودن قیمت شیشه ایرانی این است که ما فرآیند‌های لازم را برای بهبود کیفیت شیشه انجام نمی‌دهیم. و شیشه ایران آن شفافیت لازم را که بتواند با شیشه های اروپایی رقابت کند را ندارد.

چه موانعی برای صادرات شیشه از ایران وجود دارد؟

کارخانه‌‌‌های تولید شیشه را نمی‌توان متوقف کرد؛ از این رو اگر برق، گاز، گازوئیل و مازوت به آنها نرسد، کوره‌‌‌های آنها خاموش خواهد شد و امکان روشن شدن دوباره وجود ندارد. یک کوره در خط تولید شیشه حدود 15 تا 20 سال خاموش نمی‌شود. اگر یک‌بار خاموش شد، کوره از بین می‌رود. برای سرمایه‌گذاری در یک کارخانه‌‌‌ تولید شیشه، تنها بخش کوره ذوب آن 35 تا 40‌درصد از سرمایه‌گذاری را به خود اختصاص می‌دهد. با توجه به اهمیت کوره ذوب، تعمیرات اساسی کارخانه‌‌‌ها 4 تا 5 ماه طول می‌‌‌کشد. بنابراین تنش‌‌‌های سوخت، اثرگذاری دو تا سه برابری نسبت به سایر صنایع برای صنعت شیشه ایجاد خواهد کرد

رقبای اصلی ایران در حوزه بازار بین المللی چه کشورهایی هستند؟

·         چین بزرگترین صادرکننده در دنیاست، ورود چین به بازارهای ایران بعد از کرونا با قیمت‌های تعدیل‌شده سبب شد که بخشی از بازارهای صادراتی از دست برود.

·         همچنین روسیه نیز بعد از جنگ و تحریم‌های اروپا بخشی از بازار‌های منطقه را به تصرف خود درآورد.

·         اروپایی ها که کیفیت بالاتری دارند

·         ترکیه، عربستان و مصر

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء صادرات شیشه می‌توان ذکر کرد؟

 اگر بتوان اکسید آهن را در تولید شیشه یک تا دو درجه (گرید) کمتر کرد ، شیشه شفاف‌تر و در نتیجه قیمت شیشه چند برابر می‌شود

 در تولید بلور هر چقدر بتوان سفیدتر تولید کرد  ارزش آن بیشتر است، این موضوعات همه بستگی به کارگیری فناوری‌های جدید و نوع مواد اولیه دارد، چنانچه این موارد در صنعت شیشه رعایت شود می‌توان شیشه ایرانی را تا قیمت ۷۰۰ دلار صادر کرد.

پلتفرم خرید و فروش عمده فوبینو چه نقشی برای ارتقاء صادرات شیشه ایفا می‌کند؟

کلیه فعالین در حوزه صادرات شیشه می‌توانند با عضویت در سایت فوبینو که مرکز ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده می‌باشد و دریافت اکانت وی آی پی به صادرات محصول خود بپردازند و از پرداخت هزینه های گزاف دلاری پرهیز کنند.

با تشکر

کامبیز احمدی فر

مشاور مدیریت صادرات و افزایش بهره‌وری صنایع کشور