در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از محتواهای معتبر منتشر شده در منابع مختلف و همچنین تجربیات نگارنده ابتدا به معرفی وضعیت تولید فولاد در ایران پرداخته و سپس از دو منظر بازار داخلی و بین المللی به بررسی شرایط صادرات فولاد می‌پردازیم، تا بتوانیم هم نیاز اطلاعاتی مخاطبین را برطرف نماییم و هم به کسانی که در پلتفرم آگهی خرید و فروش عمده فوبینو که پایگاهی برای ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده در ایران می‌باشد، فعالیت می‌کنند، کمک نماید تا بتوانند در بهبود کسب و کار خود موفق عمل کنند.

بزرگترین تولید کنندگان فولاد در ایران کدامند و چه محصولات اصلی دارند؟

فولاد مبارکه اصفهان، یک شرکت تولید فولاد بزرگ در ایران است. این شرکت در سال ۱۳۵۳ (1974 میلادی) تأسیس شده و یکی از پیشروهای صنعت فولاد در کشور محسوب می‌شود. فولاد مبارکه اصفهان در منطقه مبارکه، استان اصفهان واقع شده و به تولید انواع فولاد پیشرفته از جمله ورق، نوار، تیرآهن، لوله، میلگرد و محصولات فولادی دیگر می‌پردازد.

این شرکت با استفاده از فناوری‌های پیشرفته و تجهیزات مدرن، به تولید فولاد با کیفیت بالا و استانداردهای بین‌المللی متعهد است. همچنین، فولاد مبارکه اصفهان در زمینه حفظ محیط زیست و ایمنی کارکنان نیز دستاوردهای قابل توجهی داشته و به حفظ استانداردهای مربوط به این حوزه‌ها توجه ویژه‌ای دارد.

ذوب آهن اصفهان یکی از بزرگترین شرکت‌های تولید فولاد در ایران است. این شرکت در سال ۱۳۵۰ (1971 میلادی) تأسیس شده و در حال حاضر یکی از پیشروهای صنعت فولاد در ایران و منطقه خاورمیانه محسوب می‌شود. ذوب آهن اصفهان تولیدات گوناگون فولادی از جمله ورق، تیرآهن، نبشی و قوطی را در سبد محصول خود دارد. این شرکت در استان اصفهان واقع شده و با استفاده از فناوری‌های پیشرفته، به تولید فولاد با کیفیت و استانداردهای بین‌المللی می‌پردازد.

مجتمع آهن و فولاد بافق یکی از بزرگترین و معروفترین شرکت‌های تولید فولاد در ایران است که در سال 1390 تأسیس شد. این مجتمع در شهرستان بافق، استان یزد واقع شده و در حوزه تولید محصولات فولادی فعالیت می‌کند.

مجتمع آهن و فولاد بافق تولیدات متنوعی از جمله ورق، نوار، تیرآهن، میلگرد، تسمه فولادی و سایر محصولات فولادی را در اختیار دارد. این مجتمع با استفاده از تکنولوژی‌های پیشرفته و تجهیزات مدرن، به تولید فولاد با کیفیت بالا و استانداردهای بین‌المللی متعهد است

مجتمع فولاد خراسان، به عنوان بزرگ‌ترین قطب صنعتی شرق کشور، از سال 1380 رسماً وارد باشگاه تولیدکنندگان فولاد کشور شده است. فولاد خراسان طلایه‌دار فناوری نوین در صنعت فولاد است و دارای استانداردهای معتبر جهانی و کیفیت در محصولات فولادی است که در حال حاضر ظرفیت تولید فولاد خام این مجتمع عظیم صنعتی 1/4 میلیون تن در سال شامل: (کارخانه نورد با ظرفیت سالانه تولید 600 هزارتن، کارخانه فولادسازی شماره 1و 2 با ظرفیت 1/4 میلیون تن، کارخانه آهن اسفنجی 1و 2 با ظرفیت 1/6 میلیون تن و کارخانه گندله‌سازی با ظرفیت 2.5 میلیون تن در سال) و با ایجاد اشتغال 5 هزار نفر به طور مستقیم می‌باشد که محصولات آن در صنایع ساختمانی، عمرانی، شرکت‌های نورد کار مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شرکت صنایع هفت الماس

این شرکت با هدف توليد انواع ورق گالوانيزه، نورد سرد، استنلس استيل (فولاد ضد زنگ) و ساير مقاطع فولادی در سال ١٣٧٥ تاسيس گرديد. عمليات عمرانی اين شركت در سال ١٣٨٠ آغاز و در سال ١٣٨٢ با ظرفيت اسمی‌سالانه ١٠٠٠٠٠ تن ورق گالوانيزه با ضخامت ٣/٠ تا ٢ ميليمتر و عرض ١٠٠٠ و ١٢٥٠ ميليمتر به بهره برداری رسيد. توليدات ورق گالوانيزه اين شركت پاسخگوی ١٥ درصد نياز بازار داخلی بوده و حدود ٢٠ تا ٤٠ درصد از كل ظرفيت توليد نيز در بازارهای جهانی عرضه می‌گردد

شرکت فولاد خوزستان

از نظر تاریخی، شروع عملیات احداث مجتمع اولیه این شرکت به سال 1353 برمی‌گردد. عمده عملیات نصب، تکمیل و راه اندازی واحدها و همچنین موفقیت‌های بدست آمده در جریان رسیدن به ظرفیت اولیه و توسعه تولید در شرکت را باید مرهون همت بلند و توان فنی چشمگیر و تلاش یکپارچه مدیران و کارکنان این شرکت دانست. طرح این مجتمع در ابتدا شامل یک چرخه کامل تولید فولاد، از سنگ آهن تا شمش بود که در زمینی به مساحت سه کیلومتر مربع احداث شد. طراحی بگونه‌ای بودکه در این کارخانجات، ابتدا پودر سنگ آهن به گندله تبدیل گشته و در واحدهای احیاء مستقیم با استفاده از گاز احیا کننده حاصل از شکست گاز طبیعی، تصفیه شده و تبدیل به آهن اسفنجی گردد. آهن اسفنجی حاصل سپس راهی کوره‌های قوس الکتریکی شده، تا پس از تهیه مذاب و پالایش، به روش ریخته‌گری مداوم در مقاطع بلوم و اسلب ریخته‌گری گردد. بدین منظور مذاکراتی فیمابین شرکت ملی صنایع فولاد ایران و شرکت‌های متعدد بین المللی در اوایل سال 1351 صورت گرفت که به عقد قراردادهایی نیز منجر شد.

بیشترین مصرف فولاد و کاربرد های آن در کدام بخش است؟

فولاد علاوه بر اینکه پرمصرف ترین ماده روی کره زمین است، بازیافتی ترین ماده نیز می‌باشد. این محصول در آلیاژها و اشکال مختلف آن می‌تواند خواص مختلفی را به شما ارائه دهد، از فولادهای با دمای بالا و ضد زنگ گرفته تا محصولات کربنی تخت.

فولاد را می‌توان آلیاژ کربن، آهن و سایر فلزات و غیرفلزات توصیف کرد. از آنجایی که این فلز هزینه تولید نسبتاً پایین و همچنین استحکام بالایی را ارائه می‌دهد، کاربردهای فولادی زیادی در صنایع مختلف دارد که در این مقاله بزرگترین  می‌پردازیم.

صنعت ساختمان و شکل گیری آسمان خراشها بدلیل وجود فولاد است و تقریبا پنجاه درصد از مصرف فولاد در این زمینه است.

بعد از ساختمان صنعت خودرو بالاترین مصرف محصولات فولادی را بخود اختصاص می‌دهد تقریبا 40الی 50 درصد وزن یک خودرو از محصولات فولادی تشکیل شده است.

همچنین از فولاد برای استخراج منابعی که برای تولید انرژی کاربرد دارند، استفاده می‌شود. این موارد شامل استفاده در ماشین آلات سنگین مانند لیفتراک ها، سکوهای دریایی، تجهیزات خاکبرداری و استخراج معادن و جرثقیل ها می‌شود.

کاربرد دیگر فولاد در ساخت لوازم خانگی است که تقریبا در هر محصولی ردپایی از فولاد می‌توان یافت.

ساخت ماشین الات صنعتی نیز بخش عظیمی‌از محصولات فولادی را مصرف میکند.

در آخر باید گفت فراوانترین محصولات استفاده شده در دنیای کنونی را فولاد تشکیل می‌دهد حالا بعنوان ورق، میگرد یا آلیازهای فولادی و .... .

شرایط صادرات فولاد از ایران و تعرفه های آن چگونه است؟

 کد گمرکی برخی محصولات فولادی عبارتند از : ورق فولادی کد 7219 ، شمش فولاد کد7224 ، میگرد کد 7222 و مفتول کد7223

• همچنین تعرفه واردات بیشتر محصولات فولادی 4درصد می‌باشد

 عوارض صادرات آهن یکی از ابزارهای دولت برای تنظیم بازار داخلی و مدیریت صادرات این محصول است. این عوارض بر اساس قیمت پایه صادراتی محصول و با هدف حمایت از تولید داخلی و جلوگیری از خام‌فروشی تعیین می‌شود. میزان عوارض صادرات آهن در ایران به نوع محصول و شرایط بازار متغیر است. در حال حاضر، عوارض صادرات برخی از محصولات فولادی به شرح زیر است:

• شمش فولاد: ۱ درصد
• اسلب فولاد: ۵ درصد
• کنسانتره سنگ آهن: 5 درصد
• گندله سنگ آهن: 5 درصد
• آهن اسفنجی: 15 درصد

میزان عوارض صادرات آهن در سال‌های اخیر با توجه به شرایط بازار و سیاست‌های دولت تغییر کرده است. بنابراین، احتمال تغییر این ارقام همواره وجود دارند. دولت برای حمایت از تولید داخلی و جلوگیری از خام‌فروشی، عوارض صادرات آهن را افزایش می‌دهد. کمبود مواد اولیه در داخل کشور، افزایش قیمت آهن در بازار جهانی و نیاز به حمایت از صنایع پایین‌دستی فولاد همگی جزو برخی از دلایل افزایش عوارض صادرات آهن در سال‌های اخیر هستند. افزایش عوارض صادرات آهن می‌تواند تاثیرات مختلفی بر بازار داخلی و خارجی داشته باشد. این افزایش می‌تواند منجر به کاهش صادرات آهن، افزایش قیمت آهن در بازار داخلی و افزایش تمایل به سرمایه‌گذاری در صنعت فولاد شود.

چه میزان صادرات انواع فولاد داشته ایم؟

در سال 1403 گمرک ایران اعلام کرده که در 4 ماه نخست سال 4میلیون تن محصولات فولادی و مصنوعات مرتبط به ارزش2میلیارد73 میلیون دلار صادرات انجام شده است.

بر اساس این گزارش، مهمترین اقلام صادراتی در این گروه کالایی شامل شمش آهن و فولاد با ۵۴۱ میلیون دلار، میلگرد ۳۷۲ میلیون دلار، ورق فولادی با ۱۱۸ میلیون دلار و محصولات نیمه تمام از آهن یا فولاد با ۱۱۵ میلیون و ۴۳۵ هزار دلار و لوله و پروفیل‌های توخالی با ۱۱۴ میلیون و ۶۱۸ هزار دلار بوده است.

آهن، یکی از مهم‌ترین مواد اولیه در صنایع مختلف از جمله ساخت و ساز، خودروسازی و ماشین‌سازی است. ایران با ذخایر عظیم سنگ آهن، ظرفیت تولید بالایی در زمینه آهن و فولاد دارد و صادرات این محصولات، نقش مهمی‌در اقتصاد کشور ایفا می‌کند. در سال ۱۴۰۱ از مجموع دو میلیون و ۷۳۱ هزار تن کل مقاطع طویل فولادی صادر شده که نسبت به دو میلیون و ۸۴۱ هزار تن صادراتی در سال ۱۴۰۰ افت چهار درصدی داشته، ۱۳۶ هزار تن تیرآهن، دو میلیون و ۴۲۱ هزار تن میلگرد و ۱۷۴ هزار تن نبشی، ناودانی و سایر مقاطع سهم صادراتی داشته‌اند که به ترتیب تیرآهن شش درصد، میلگرد و نبشی، ناودانی و… هریک سه درصد نسبت به میزان صادرات شده آن‌ها در یکساله ۱۴۰۰ کاهش صادرات ثبت شده است.

میلگرد، یکی از محصولات فولادی است که کاربرد زیادی در صنعت ساخت و ساز دارد. ایران یکی از اصلی‌ترین صادرکنندگان میلگرد در منطقه است. در سال ۱۴۰۱، صادرات میلگرد به ۲.۵ میلیون تن رسید که ۱۰ درصد کاهش را نسبت به سال ۱۴۰۰ نشان می‌دهد. بیشترین صادرات میلگرد در سال ۱۴۰۱ به کشورهای عراق، افغانستان و ترکیه انجام شده است. چالش‌های صادرات میلگرد مشابه چالش‌های صادرات آهن است.

قابل ذکر است در ادامه این بحث آمار رسمی‌تجارت جهانی از صادرات محصولات فولادی ایران در سال2023ارایه می‌شود که متاسفانه بدلیل شفاف نبودن تجارت ایران اعداد و ارقام با اخبار گمرک همخوانی ندارد و یکی دیگر از مشکلات آماری حجم تجارت با عراق است که کشور عراق در لیست آمارهای جهانی و سازمان تجارت جهانی لحاظ نمی‌گردد، ضمن اینکه بدلیل تحریم ها بخش زیادی از صادرات ایران در حوزه فولاد از طریق کشورهای دیگر از جمله امارات انجام می‌شود و همچنین ارز حاصل از صادرات از روشهای مخفی و خارج از سیستم بانکیست لذا باید آگاه باشیم که آمار ارایه شده در سایت تریدمپ حداقل تجارت خارجی ایران را شامل می‌شود.

  ایران به چه کشورهایی صادرات فولاد دارد؟

 در گراف ذیل لیست کشورهایی که مقصد صادراتی ایران برای کلیه محصولات زیر مجموعه فولاد باHS Code  مشخص 72 اورده شده است که البته کشور عراق در لیست وجود ندارد.

مطابق جدول پایین مجموع صادرات ایران در سال 2023 حدود 822 میلیون دلار بوده که قطعا این اعداد فقط بخشی از صادرات فولادی ایران را شامل می‌شود که دلایل آن را در بالا توضیح داده ایم. ولیکن حسن این جدول به اینست که کشورهای خریدار محصولات فولادی ایران را می‌توانیم شناسایی کنیم و اولویت انها را دریابیم.

جایگاه رسمی‌ایران دربین کشورهای اسلامی‌(OIC) را برای صادرات محصولات فولادی در جدول زیر می‌توانید مشاهده کنید.

اما نکته ای که بسیار جذاب است صادرات فولادهای آلیاژی است که رشد چشمگیری داشته اند و در آمار رسمی‌تریدمپ بخش قابل توجهی را از سبد صادرات محصولات فولادی را به خود اختصاص داده اند.

قیمت صادرات فولاد در ایران چقدر است؟

با توجه به غیر رسمی‌بودن بسیاری از معاملات صادراتی ایران تعیین قیمت دقیق میسر نیست همچنین سبد محصولی متنوع این امکان را کاهش می‌دهد ولی درکل قیمت محصولات ایران از ارزانترین ها در بازار بین الملل محسوب می‌شود برای همین مشتریان خود را دارد.

چه موانعی برای صادرات فولاد از ایران وجود دارد؟

بطور مشخص می‌توان به چند عامل کاهنده اثرگذار در صادرات محصول فولادی اشاره کرد:

·         تحریم صنعت فولاد ایران از طرف آمریکا

·         تعرفه صادرات برای محصولات خام و نیمه اماده بطوریکه باعث گردیده آهن اسفنجی از مدار صادرات حذف گردد چرا که عوارض صادراتی آن به 15 درصد افزایش پیدا کرد و یا گندله آهن 5درصد عوارض صادراتی دارد.

·         ارز حاصل از صادرات بزرگترین دغدغه تولیدکنندگان در سال 2023 بوده چرا که عملا این سیاست باعث گردیده صرفه اقتصادی از بین برود . البته خبرهایی وجود دارد طی مرداد و شهریور1403 این مقررات تغییر کنند و صادرکنندگان فولادی بتوانند ارز خود را به روش مناسبتری در بازار عرضه نمایند و مجبور به ارایه در سامانه نیما نباشند.

·         تکنولوژی قدیمی‌باعث بالا رفتن قیمت تما شده می‌گردد بطوریکه چین با بالا بردن قیمت الکترود گرافیتی مستقیم باعث افزایش قیمت محصولات فولادی در ایران می‌شود.

رقبای اصلی ایران در حوزه بازار بین المللی چه کشورهایی هستند؟

در حوزه تولید ایران در منطقه خاورمیانه از بزرگترین تولیدکنندگان می‌باشد بطوریکه شرکت فولاد مبارکه اصفهان در رده ششم جهان قرار گرفته است ولیکن از لحاظ تجارت جهانی ایران در برخی امارها در رده 18 جهان قرار می‌گیرد که البته جای بحث در مورد جزییات دارد. ولیکن کشور هند و چین در منطقه اسیا بزرگترین تولیدکنندگان فولاد محسوب می‌شوند که فاصله زیادی با ایران دارند.

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء صادرات فولاد می‌توان ذکر کرد؟

·         ارتقاء تکنولوژی

·         رفع تحریم ها

·         بازاریابی حرفه ای بین المللی

·         تولید بیشتر محصولات فولاد آلیاژی ، ورق فولادی و میلگرد بعنوان محصولاتی که دارای مشتریان فراوان می‌باشد.

·         حذف مقررات چالش برانگیز مانند محل ارایه ارز حاصل از صادرات و عوارض صادراتی

پلتفرم خرید و فروش عمده فوبینو چه نقشی برای ارتقاء صادرات فولاد ایفا می‌کند؟

شکی نیست استفاده از تکنولوژی های پیشرفته جهت معرفی محصولات بطوریکه هم کیفیت بازاریابی را بالا ببرد و هم سریع و ارزان باشد می‌تواند به هر محصولی جهت جذب مشتری کمک کند که فولاد هم از این قاعده مستثنی نیست. لذا تولید کنندگان می‌توانند از بخش های مختلف پلتفرمB2B فوبینو استفاده کنند و از ان طریق محصولات خود را به مشتریان عمده داخلی و خارجی معرفی نمایند. همچنین نیازهای وارداتی خود را از این طریق می‌توانند تامین نمایند، فقط کافیست اکانت وی آی پی تهیه کنند و درخواست خرید محصول موردنظر را در سایت فوبینو آگهی نمایند.

با تشکر

کامبیز احمدی فر

مشاور مدیریت صادرات و افزایش بهره‌وری صنایع کشور