در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از محتواهای معتبر منتشر شده در منابع مختلف و همچنین تجربیات نگارنده ابتدا به معرفی وضعیت تولید قیر در ایران پرداخته و سپس از دو منظر بازار داخلی و بین المللی به بررسی شرایط صادرات قیر می‌پردازیم، تا بتوانیم هم نیاز اطلاعاتی مخاطبین را برطرف نماییم و هم به کسانی که در پلتفرم آگهی خرید و فروش عمده فوبینو که پایگاهی برای ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده در ایران می‌باشد، فعالیت می‌کنند، کمک نماید تا بتوانند در بهبود کسب و کار خود موفق عمل کنند.

تولیدات انواع قیر در ایران چیست؟

با توجه به آمار ارایه شده از طرف مدیرعامل نفت پاسارگاد در سال 1402 می‌توان به این نتیجه رسید که ظرفیت واقعی تولید وکیوم باتوم بعنوان ماده اولیه تولید قیر در ایران سالانه حدود 12میلیون تن است و ظرفیت تولید قیر به 6 میلیون تن رسیده است لازم به ذکر است از این حجم تولید حدود 4 میلیون تن به دیگر کشورها صادر می‌گردد و 2میلیون تن دیگر  به مصرف داخل کشور اختصاص داده می‌شود. که اغلب برای پروژه های راه سازی، صنایع خودروسازی و ایزوگام  مصرف می‌گردد.

بزرگترین تولید کنندگان قیر در ایران کدامند؟

در ایران تولید کنندگان قیر بسیار زیاد هستند که بسیاری از آنها بصورت کارگاهی در حال تولید هستند و اغلب برای کاهش قیمت تمام شده از خوراک وی آر عراق استفاده می‌کنند و یا اینکه از گیلسونات که نوعی قیر طبیعی و معدنی است به محصول خود اضافه می‌کنند، ولیکن در کشور چند تولید کننده شناخته شده در بازار جهانی وجود دارد که در نزد مشتریان بین المللی دارای اعتبار خاصی هستند .

نفت پاسارگاد بزرگترین تولیدکننده قیر است که 15گرید مختلف را تولید می‌کند و با نگاه پیشرو به تولید انواعی جدید از قیر مانند پی جی پلاس پرداخته که در شرایط آب و هوایی منفی22 درجه تا مثبت 76 درجه قابل استفاده است همچنین از دیگر گریدهای جدید به قیرهای رنگی برای استفاده در پیاده روها و مسیر دوچرخه و قیرهای پلیمری و قیرهایی دوست دار محیط زیست که از پودر لاستیک هستند می‌توان اشاره کرد.

از طرف دیگر نفت و قیر جی را داریم که یکی از دو قطب بزرگ تولید قیر در ایران است. شركت پالايش نفت جی با سرمايه گذاری صندوق بازنشستگی کارکنان صنعت نفت (100% سهامدار ) در سال ۱۳۸۲ تأسيس گرديده است، اين شركت دارای ظرفيت اسمی‌1،800،000 تن در سال است .اين شركت داراي سه سايت توليد و ذخيره سازی در اصفهان و ذخیره سازی صادراتی بندر عباس، تولید و ذخیره سازی صادراتی بندرعباس و دفتر مركزی تهران مي باشد.
سايت اصفهان :دارای 4 واحد مجزای توليد انواع قير‌های دميده مجموعا به ظرفيت اسمی‌40،000 بشكه در روز، قيرهای محلول به ظرفيت اسمی‌7100  بشكه در روز و قيرهای امولسيونی به ظرفيت 200 تن در روز است.  همچنين اين سايت يك واحد مجزا جهت توليد قير های پليمری و اصلاح شده با ظرفيت 100،000 تن در سال دارد.

 از دیگر شرکت های مطرح تولید قیر در ایران می‌توانی قیر جنت اشاره کرد که در بازار کنونی محصولش را در بازار داخل کشور عرضه می‌کند . همچنین پالایش نفت و قیر دژپاد را می‌توان از تولیدکنندگان بنام دانست.

بیشترین مصرف قیر و کاربرد های آن در کدام بخش است؟

بالاترین مصرف قیر در داخل کشور برای پروژه های عمرانی و راهسازی است. با توجه به مشکلات بودجه ای طی سالهای گذشته بسیاری از طرح های عمرانی تعطیل شده اند ولی با این وجود حدود 30درصد از تولیدات قیر برای این پروژه ها در کشور مصرف می‌گردد که مشتریان اصلی آن شهرداری ها و وزارت راه و شهرسازی می‌باشد.

شرایط صادرات قیر از ایران و تعرفه های آن چگونه است؟

خوشبختانه با توجه به اینکه بیش از 270 قلم کالای معدنی و فولادی و پتروشیمی‌در سال 1402 مشمول عوارض صادراتی شدند و یا عوارض آنها افزایش پیدا کرده است، با این حال صادرات قیر مشمول عوارض صادراتی نمی‌باشد.

تعرفه گمرکی قیر دارای کد 2713 می‌باشد.

وضعیت بسته بندی بسته به نوع حمل ، فاصله و مسافت مقصد، و فصل صادرات متفاوت است ولی بطور کلی شامل سه حالت فله ، جامبوبگ و بشکه ای می‌باشد. که در حالت صادرات با بشکه باید از موجود بودن بشکه نو یا کارکرده به میزان بار صادراتی مطمن شوید.

چه میزان صادرات انواع قیر داشته ایم؟

طبق آخرین امارهای ارایه شده بیش از 4 میلیون تن صادرات انواع گریدهای قیر در سال 1402 داشته ایم.

بر اساس اعلام گمرک ایران در سال 1402 قیر بعنوان سومین کالای صادراتی ایران شناخته شده که بعد از گاز طبیعی مایع شده و پروپان مایع شده با ارزش صادراتی 2میلیارد و 197میلیون دلار در جایگاه سوم کالاهای صادراتی ایران قرار گرفته است.

قابل توجه است که این میزان صادرات دارای رشد21 درصدی نسبت به سال قبل بوده است.

ایران به چه کشورهایی صادرات قیر دارد؟

امارات متحده عربی، عمان، هند، پاکستان، سریلانکا، کنیا، چین و بنگلادش مهم‌ترین خریداران قیر ایران هستند. البته نباید از صادرات قیر به تاجیکستان، ازبکستان و ترکیه نیز غافل ماند.

مطابق گراف پایین که بر اساس داده های موجود در سایت تریدمپ تنظیم شده است، ایران در سال 2023 به کشورهای هند، چین تایپه، چین، اندونزی، کنیا، مالزی، ارمنستان، ترکیه و دیگر کشورها صادرات قیر داشته است البته با توجه به تحریم های موجود و عدم وجود اطلاعات شفاف به اعداد و ارقام آورده شده نباید استناد کرد چرا که بسیار ی از تجارت های صورت پذیرفته در آمار مذکور ثبت نشده اند.

قیمت صادرات قیر در ایران چقدر است؟

مسلما ارایه قیمت واحد معنی ندارد چرا که قیمت به عوامل مختلفی مرتبط است از جمله میزان عرضه و تقاضا، فصول سال، وضعیت امنیتی و سیاسی  و...... . ولیکن در زمان نگارش این مقاله قیمت قیر ایران برای فوب بندرعباس بصورت بشکه رقمی‌بین 330تا350دلار عرضه می‌شود که بسته به نوع کیفیت و کارخانه سازنده متفاوت است البته با توجه به اینکه برخی کشورها قیر با گرید B نیاز دارند مانند تاجیکستان قیمت قیر برای تحویل در سرخس حدود 300 دلار می‌باشد. شایان ذکر است زمان نگارش مقاله مرداد و شهریور1400 می‌باشد.

چه موانعی برای صادرات قیر از ایران وجود دارد؟

·         ارز حاصل از صادرات مانع اصلی جلوگیری و عدم تمایل برخی تولیدکنندگان به صادرات است.

·         عدم بازاریابی بین المللی از مسیرهای درست، که پلتفرم B2B فوبینو سعی کرده است بخشی از این وظیفه را برای تولیدکنندگان بعهده بگیرد و تولیدکنندگان قیر می‌توانند با آگهی و معرفی محصولات خود در این پلتفرم به سریعترین راه برای معرفی خود دست یابند.

·         قطعی برق و گاز که میزان بهره وری را پایین آورده است.

·         کمبود بشکه

·         فشار تحریمی‌که باعث شده است خریداران قیر، ریسک حمل فله و ترانزیت کشتی‌‌‌های بزرگ را نپذیرند.

·         استفاده رقبا از جای خالی ایران بدلیل تحریم ها و نفوذ به سهم بازار ایران

·         شبکه گسترده دلالان بازار قیر در داخل کشور که باعث سردرگمی‌بسیاری از تجار حقیقی خارجی گردیده است. لذا به کلیه خریداران خارج از ایران توصیه می‌شود از کانال پلتفرم فوبینو اقدام به پیدا کردن محصول خود نمایند چرا که کلیه فعالین در پلتفرم فوبینو احراز هویت می‌شوند.

·         مصوبه الزام عرضه قیر صادراتی در بورس کالا

رقبای اصلی ایران در حوزه بازار بین المللی چه کشورهایی هستند؟

هند، بحرین، عراق، سنگاپور و کره جنوبی از جمله رقبای آسیایی قیر ایران هستند.

به‌رغم اختلاف بیش از 100 دلاری قیمت قیر ایران با شرق آسیا، مجموعه عواملی باعث شده که خریداران شرق آسیا اقبال چندانی به خرید قیر ایران نشان ندهند.

در این میان، سنگاپور و کره‌جنوبی به دلیل مزیت کرایه حمل کمتر و معافیت عوارض وارداتی به کشورهای حوزه آسیا-پاسیفیک دست به بازارسازی گسترده زده‌‌‌اند.

با وجود شرایط فوق، قیمت‌گذاری نامناسب قیر ایران می‌تواند فرصت آربیتراژ قیر از ترکیه، جمهوری آذربایجان و تولیدکنندگان شرق و جنوب اروپا را که احتمالا از نفت خام ارزان و سنگین روسیه نیز بهره می‌‌‌برند، به بازارهای هدف ایران فراهم کند.

به علاوه دسترسی به نفت سنگین روسیه با قیمت‌های مناسب برای چین و هند - به عنوان بزرگ‌ترین مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان قیر در آسیا در شرایط اخیر - فرصت تولید قیر بیشتر با قیمت پایین‌‌‌تر را برای این کشورها فراهم و فشار مضاعف بر قیمت‌های وارداتی از ایران اعمال خواهد کرد.

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء صادرات قیر می‌توان ذکر کرد؟

بدیهی است در شرایط فعلی، صادرکنندگانی در بازار جهانی قادر به حفظ بازارهای صادراتی و فروش خود خواهند بود که توان عرضه محصول با کمترین قیمت به صورت مدت‌‌‌دار و غیر‌نقد را داشته باشند. در شرایطی که تولیدکنندگان قیر ایران با مشکلات نقدینگی به علت تاخیر در بازپرداخت مالیات ارزش افزوده و افزایش شدید قیمت خوراک، نوسانات بازار ارز، افزایش شدید کرایه حمل‌‌‌های دریایی، تحریم‌‌‌های بانکی و افزایش هزینه‌‌‌های تولید و حمل‌ونقل و بارگیری مواجه هستند، نباید هزینه‌‌‌های مازاد بر آنان تحمیل کرد.

علاوه بر موارد فوق، افزایش‌درصد خرید نقدی وکیوم باتوم در بورس کالا، دامپینگ قیر ایران توسط برخی شرکت‌ها، مصوبه الزام فروش قیر صادراتی در رینگ صادراتی بورس‌کالا (به عنوان مانعی برای افزایش صادرات قیر)، آپگرید کردن پالایشگاه‌‌‌ها، قیمت نفت خام و نفت کوره، نبود کشتی و تحمیل هزینه‌‌‌های چند برابر در تصاحب بازارهای جدید و قوانین و مقررات زیست محیطی سخت‌‌‌گیرانه (که باعث محدودیت رشد صنعت قیر در سال‌های آینده خواهد شد و ضرورت تولید قیرهای پلیمری، نانوقیر و قیر سبز را بیشتر می‌کند) نیز باید مورد توجه قرار گیرند.

در مجموع ایران با توجه به مزیت‌‌‌های نسبی و پتانسیل‌‌‌های قوی در زمینه قیر، به شرط حمایت دولت و انسجام قیرسازان، می‌تواند به عنوان یک benchmark و هاب قیمت‌گذاری قیر و تعادل عرضه و تقاضای آن نقش ایفا کند. همچنین فروش قیر به صورت CFR با توجه به حاشیه سود 50 تا 100 دلاری به ازای هر تن می‌تواند به عنوان یک راهبرد کارآمد پیگیری شود.

پلتفرم خرید و فروش عمده فوبینو چه نقشی برای ارتقاء صادرات قیر ایفا می‌کند؟

کلیه فعالین در حوزه صادرات قیر می‌توانند با عضویت در سایت B2B فوبینو که مرکز ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده می‌باشد و دریافت اکانت وی آی پی به صادرات محصول خود بپردازند و از پرداخت هزینه های گزاف دلاری پرهیز کنند.

جمع آوری و نگارش:

کامبیز احمدی فر

مشاور بهروی و مدیریت صادرات صنایع کشور