در این مقاله سعی شده است تا با استفاده از محتواهای معتبر منتشر شده در منابع مختلف و همچنین تجربیات نگارنده ابتدا به معرفی وضعیت تولید آلومینیوم در ایران پرداخته و سپس از دو منظر بازار داخلی و بین المللی به بررسی شرایط صادرات آلومینیوم ‌بپردازیم، تا بتوانیم هم نیاز اطلاعاتی مخاطبین را برطرف نماییم و هم به کسانی که در پلتفرم آگهی خرید و فروش عمده فوبینو که پایگاهی برای ارتباط بین خریداران و فروشندگان عمده در ایران می‌باشد، فعالیت می‌کنند، کمک نماید تا بتوانند در بهبود کسب و کار خود موفق عمل کنند.

بررسی وضعیت تولید انواع آلومینیوم در ایران

صنعت آلومینیوم در ایران، یک صنعت استراتژیک به شمار می‌رود. ایران هجدهمین تولیدکننده آلومینیوم در جهان است. سه کارخانه اساسی تولید شمش آلومینیوم در ایران، شرکت‌ آلومینیوم ایران (ایرالکو)، شرکت المهدی(هرمزآل) و مجتمع آلومینیوم جنوب (سالکو) هستند. ظرفیت این کارخانه ها به ۷۵۰ هزار تن در سال رسیده است. برای تولید این میزان شمش آلومینیوم ، نیاز به تولید ۱.۳ میلیون تن آلومینا است.

براساس چشم‌انداز سال ۱۴۰۴، ایران ضمن دستیابی به تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شمش آلومینیوم به دو میلیون و ۴۰۰ هزار تن آلومینا نیاز دارد. ایران با وجود کارخانه آلومینای جاجرم مقام ۲۲ جهانی در زمینه تولید آلومینا را دارد.

یکی از شاخص‌های توسعه صنعتی در هر کشوری، تولید و میزان مصرف آلومینیوم است. این فلز نقره‌ای بیشترین رشد تقاضا را در میان فلزات صنعتی در دنیا را به خود اختصاص داده است. صنعت آلومینیوم در ایران این ظرفیت را دارد که به یکی از نقش آفرینان این بازار در جهان تبدیل شود.

به علت خواص منحصر به فرد فلز آلومینیوم و استراتژیک بودن این فلز در دنیا، روز به روز استفاده از آن در بسیاری از صنایع و به‌ویژه صنایع با فناوری بالا، گسترده‌تر شده و نیاز بازار جهانی به مصرف این فلز افزایش چشمگیری یافته است. تقاضای آلومینیوم در دهه اخیر به صورت میانگین سالانه ۶ درصد (بالاتر از تقاضای سنگ آهن) در جهان افزایش یافته است.

امروز ایران به عنوان هجدهمین تولیدکننده آلومینیوم جهان به‌شمار می‌رود و براساس سند چشم‌انداز سال ۱۴۰۴ تولید یک میلیون و ۲۰۰ هزار تن شمش آلومینیوم در دستورکار قرار گرفته است. در سال ۲۰۱۴ میلادی مصرف آلومینیوم اولیه در ایران حدود ۳۰۰ هزار تن بود و سرانه مصرف آلومینیوم در ایران با جمعیت نزدیک ۸۰ میلیون نفر حدود ۴.۳ کیلوگرم است. پیش‌بینی می‌شود که میزان تولید سال ۲۰۲۵ میلادی با احتساب جمعیت ۸۷ میلیون نفری به ۹۰۰ هزار تن و سرانه مصرف این فلز نقره‌ای نیز به ۱۱ کیلوگرم خواهد رسید. به عبارت دیگر رشد ۱۰ درصدی سالانه در مصرف سرانه پیش‌بینی شده است.

بزرگترین تولید کنندگان آلومینیوم در ایران کدامند؟

شرکت آلومینیوم ایران (ايرالكو) به عنوان نخستین و قدیمی‌ترین توليدكننده شمش‌هاي آلومينيوم در ايران، در زميني به مساحت ۲۳۲هكتار در كيلومتر ۵ جاده اراك تهران واقع شده است. موضوع تأسيس كارخانه ايرالكو در سال ۱۳۴۶ به تصويب هيأت دولت رسيد و اقدامات مربوط به نصب تأسيسات و ساختمان از سال ۱۳۴۷آغاز شد و در سال ۱۳۵۱ با دو خط توليد و ظرفيت ۴۵ هزار تن در سال مورد بهره برداري قرار گرفت.

این شرکت با افزودن سه خط ديگر به فرآیند توليد، ظرفيت توليد آلومينيوم اوليه به ۱۲۰هزار تن در سال رساند كه شامل انواع شمش ها به صورت تي‌بار، هزار پوندي ، آلياژهاي ريخته‌گري، بيلت، اسلب و... است. متعاقبا و به منظور رعايت مسائل زيست محيطي كلنگ احداث كارخانه توليد آلومينيوم با فناوری ۲۰۰ كيلوآمپر در سال ۱۳۸۱ به زمين زده شد و در سال ۱۳۸۶ به بهره‌برداري رسيد. ظرفيت توليد شركت آلومينيوم ايران در حال حاضر و با احتساب خروج خطوط ۱ و ۲ كارگاه قديم به ۱۷۵هزار تن در سال شده است. حدود ۱۱ هزار كارخانه و كارگاه با بيش از ۲۵۰هزار نفر در صنايع وابسته به آلومينيوم اشتغال دارند.

این واحد نقش مهمی‌در صنعت آلومینیوم در ایران برعهده داشته است.

شرکت آلومینیوم المهدی- هرمزآل با ظرفیت ۲۳۰ هزار تن بزرگترین تولیدکننده شمش آلومینیوم در ایران است. این واحد در تیر ماه ۱۳۶۹با هدف تولید سالانه ۳۳۰ هزار تن شمش آلومینیوم در سه فاز و در منطقه ویژه اقتصادی صنایع معدنی و فلزی خلیج فارس در ۱۸ کیلومتری غرب شهر بندرعباس تاسیس شد.

در سال ۱۳۷۶ بخشی از فاز یک مجتمع با ۶ دیگ راه‌اندازی شد و به تدریج تعداد ۱۲۰ دیگ دیگر این واحد راه‌اندازی شد، به طوری که تا پایان سال ۱۳۸۱ ظرفیت تولید به ۵۵ هزار تن رسید. تعداد ۱۲۰ دیگ فاز تکمیلی طی سال های ۱۳۸۱ تا ۱۳۸۴ ساخته و راه اندازی شد و در اردیبهشت ماه سال ۱۳۸۴ مجتمع به ظرفیت اسمی‌پیش‌بینی شده ۱۱۰ هزار تن دست پیدا کرد. این واحد نیز نقش مهمی‌در صنعت آلومینیوم در ایران ایفا کرده است.

شرکت مجتمع صنایع آلومینیوم جنوب (سالکو) در سال 2003 میلادی در راستای اهداف توسعه صنایع انرژی‌بر و با هدف صادرات با ظرفیت تقریبی یک میلیون تن در سال در سه فاز جداگانه تاسیس و در ژانویه سال ۲۰۱۵ میلادی عملیات اجرایی آن آغاز شد. 51 درصد از سهام این شرکت متعلق به شرکت سرمایه گذاری غدیر و 49 درصد آن متعلق به سازمان توسعه و نوسازی معادن و صنایع معدنی ایران (ایمیدرو) است. این طرح در منطقه ویژه صنایع انرژی‌بر لامرد واقع شده است

سالکو با ظرفیت ۳۰۰ هزار تن در اردیبهشت سال ۱۳۹۹ وارد مدار تولید شد. فاز نخست این طرح در زمینی به مساحت ۹۰ هکتار اجرا شده و در حال حاضر افزون بر ۷۰۰ نفر به صورت مستقیم در آن مشغول به فعالیت هستند.

گفتنی است که محصولات این مجتمع در صنایع بسته‌بندی، صنایع خودرویی، صنایع ساختمانی، صنایع کابل و مفتول‌سازی و صنایع هوا و فضا مورد استفاده قرار می‌گیرد.

چشم‌انداز این شرکت تبدیل شدن به بزرگترین تولیدکننده آلومینیوم در کشور و قرار گرفتن در جمع چهار تولیدکننده برتر آلومینیوم در خاورمیانه از طریق توسعه ظرفیت تولید آلومینیوم جهت ایجاد ارزش افزوده در بخش انرژی و دسترسی به بازارهای صادراتی است.

این واحد جدید التاسیس می‌تواند نقش مهمی‌در صنعت آلومینیوم در ایران برعهده داشته باشد

کارخانه آلومینای جاجرم در استان خراسان شمالی و در شهرستان جاجرم، کیلومتر ۷ جاده سنخواست واقع شده است. مساحت کلی این مجتمع ۴۰۰ هکتار و مساحت بخش صنعتی آن ۷۵ هکتار است. در این کارخانه به‌صورت مستقیم دو هزار نفر و به‌صورت غیرمستقیم سه هزار نفر مشغول به کار هستند.

کارخانه آلومینا جاجرم، سالانه ۲۴۰ تا ۲۶۰ هزار تن پودر آلومینا تولید می‌کند که این امر خوراک تولید ۱۲۰ تا ۱۳۰ هزار تن شمش آلومینیومی‌است. این ماده در پلیمرها به عنوان پرکننده‌ پلی استرها و رزین های اپوکسی مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین هیدروکسید آلومینیوم در تولید بسیاری از ترکیبات آلومینیوم نظیر فلوئورید آلومینیوم، کریولیت مصنوعی، آلومینات سدیم و سولفات آلومینیوم مورد استفاده قرار می‌گیرد. علاوه بر این، از هیدروکسید آلومینیوم نیز برای تولید فرآورده های نسوز، مواد ساینده، سرامیک، شیشه، لعاب فلز و الکتروکوراندوم نیز استفاده می‌شود. تولید آلومینا از بوکسیت رایج‌ترین روش تولید آلومینیوم است.

بیشترین مصرف آلومینیوم و کاربرد های آن در کدام بخش است؟

آلومینیوم چه از نظر خواص و چه از نظر ارزش، بعد از آهن کاربردی ترین فلز است و تقریبا برای تمامی‌بخش های صنعت اهمیت دارد. رشد روزافزون استفاده از این فلز در صنایع خودرو سازی، ساختمان، ظروف و صنایع پیشرفته از نقش فزاینده صنعت آلومینیوم در اقتصاد کنونی جهان حکایت دارد

شمش بیلت: این شمش ها اغلب در صنایع اکستروژن کاربرد دارند و بر اساس سفارش مشتریان در انواع گروه های آلیاژی طبق استاندارد بین المللی AA و در قطرهای مختلف تولید می‌شوند. شمش تیبار: این محصول بر حسب نیاز کارخانه های مصرف کننده به صورت آلیاژ EC و خالص تولید می‌شود و بیشتر برای مصرف در تولید هدایت کننده های الکتریکی، کابل ها، وسایل خانگی و... مورد استفاده قرار می‌گیرد.

شمش اسلب یا تختال: این نوع شمش در صنایع نورد و تولید انواع ورق، تسمه و... مورد استفاده قرار می‌گیرد. شمش هزار پوندی: این شمش اغلب به صورت آلومینیوم خالص تولید می‌شود و در آلیاژ سازی و قطعه سازی و موارد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. درجه خلوص شمش تولیدی در کارخانه قدیم 99.7درصد و در کارخانه جدید 99.8درصد آلومینیوم خالص است و بیشتر در صنایع ذوب مجدد کاربرد دارد. شمش 50 پوندی: این شمش بیشتر به صورت آلومینیوم آلیاژی و در صنایع خودروسازی و تولید قطعات ریخته گری مورد استفاده قرار می‌گیرد.

بهای تمام شده تولید آلومینیوم:

 با توجه به بالا بودن سهم هزینه مواد مصرفی از بهای تمام شده تولید، وارداتی بودن بخش عمده ای از مواد مصرفی از قبیل پودر آلومینا، آند، پترولیوم کک )برای ساخت آند( و سایر مواد شامل کریولیت و آلومینیوم فلوراید ) که همگی به طور مستقیم تحت تاثیر تغییرات نرخ ارز و نرخ های جهانی هستند، بهای تولیدات شرکت های آلومینیوم سازی را تحت تاثیر قرار می‌دهد. علاوه بر آن نرخ موادی مثل پودر آلومینا که معموال نسبتی بین 18 تا 20درصد نرخ آلومینیوم در بورس فلزات لندن )LME )است، نوسانات شدیدی پیدا می‌کند. بنابراین شرکت ها اغلب به منظور تامین ارز مواد اولیه وارداتی موردنیاز خود، ناگزیر به صادرات مقداری از محصولات تولیدی خود هستند. اصلی ترین مرجع نرخ جهانی شمش بورس لندن است. نرخ شمش آلومینیوم آذرماه امسال در بورس فلزات لندن به 2650دلار رسید. قیمت آلومینیوم در پنج سال گذشته در روند خنثی و در محدوده 1500تا2500 دلاری بوده و میانگین پنج ساله 1880دلاری داشته است. میانگین نرخ فروش آلومینیوم در آوریل سال گذشته میلادی و با همه گیری کرونا 1457دلاری به ازای هر تن گزارش شده که این رقم پایین ترین میانگین نرخ از سال 2015تاکنون بوده است؛.در خصوص فروش داخلی هم شرکت ها محصولات تولیدی خود را در چارچوب دستورالعمل تنظیم بازار محصولات آلومینیومی‌سال 97 وزیر صنعت، معدن و تجارت )صمت( با نرخ ارز )دلار( سامانه نیما )به عنوان مبنای تعیین نرخ فروش محصولات شرکت در داخل و خارج از کشوربه فروش می‌رسانند و در صورتی که تغییراتی در سیاست ها و برنامه های دولت در زمینه نرخ ارز صورت گیرد، پیش بینی مبالغ فروش داخلی و صادراتی نیز تغییر خواهد کرد. به طور کلی، سه متغیر اصلی در سوددهی شرکت های تولیدکننده شمش فوالد، نرخ ارز، نرخ خرید مواد اولیه و نرخ جهانی شمش است.

شرایط صادرات آلومینیوم از ایران و تعرفه های آن چگونه است؟

شمش خالص الومینیوم با شماره گمرکی یا همان HSCODE معادل 76011100 شناخته می‌شود و شمش های آلیاژی با کد 76012000. همچنین عوارض و تعرفه گمرکی واردات شمش آلومینیوم از دسته تعرفه های پایین محسوب می‌شود و فقط شامل 4 درصد تعرفه گمرکی است.

 شرایط تحریم های اقتصادی بسیاری از معادلات تجاری و بازرگانی حاکم بر صنایع پایین دستی و بالادستی صنعت آلومینیوم را تحت تاثیر قرارداد. بدین صورت که بالا رفتن نرخ ارز و مشکلات جابجایی ارز باعث گردید صنایع بالادستی برخی مواد اولیه خود را از داخل خرید کنند و واردات را متوقف کنند از طرفی صنایع تامین مواد جانبی خود، دچار مشکل تامین برخی نیازهای موادی شدند و امکان پاسخگویی به ظرفیت کامل درخواستی صنایع بالادستی را از دست دادند از طرفی هم با توجه به بالا بودن نرخ ارز توجیح پذیری برای صادرات شمش الومینیوم بالا رفت در نتیجه صنایع تمایل به صادرات محصول خود پیدا کنند که این امر مشکلاتی را برای برخی صنایع مانند صنعت دارویی که نیاز مبرم به الومینیوم جهت بسته بندی محصولات خود دارد بوجود اورد . درنهایت از شهریور سال1401تصمیم گرفته شد صنایع تولید کننده شمش 6500 تن از محصول خود را در بورس کالا به صورت هفتگی عرضه کنند و هرچقدر از این تناژ که در بورس بفروش نرسد را می‌توانند صادر کنند یعنی به طور کلی محدودیت در صادرات شمش در ایران لحاظ گردیده تا صنایع داخلی آسیب نبینند.

بر اساس مصوبه وزارت صمت در سال1401 شرکت های سالکو(آلومینیوم جنوب)، هرمزال(آلومینیوم المهدی)، ایرالکو(آلومینیوم ایران) و جاجرم (آلومینای ایران) اجازه صادرات شمش آلومینیوم را دارند و شرکتهایی که می‌توانند شمش آلیاژی، مفتول، راد و بیلت آلومینیوم صادر کنند عبارتند از آریا کابل فدک، نگین آلومینیوم گلپایگان، کیهان پروفیل و پروفیل اراک و ... .

چه میزان صادرات انواع آلومینیوم داشته ایم؟

بر اساس آخرین امار ارایه شده در سایت تریدمپ صادرات انواع محصولات شامل آلومینیوم در سال 2023 از 500 میلیون دلار عبور کرده است . البته این آمار برای کل محصولات زیرمجموعه کد گمرکی7601 می‌باشد و فقط شمش آلومینیوم را شامل نمی‌شود. متاسفانه امار گمرک ایران بدلایل نامعلوم بصورت شفاف و ریز در دسترس نیست لذا تنها منبع موثق همین سایت است که متعلق به سازمان تجارت جهانی می‌باشد. شما می‌توانید ریز اطلاعات را در جدولی که در ادامه آمده است مشاهده کنید.

نکته حایز اهمیت رشد 80 درصدی صادرات ایران از سال 2019 تا 2023 است که نشان از رشد تولید و نیز ظرفیت بوجود امده در صادرات محصولات آلومینیومی‌بخاطر افزایش نرخ دلار می‌باشد.

ایران به چه کشورهایی صادرات آلومینیوم دارد؟

امار ارایه شده در سایت تریدمپ حاکی از ان است که کشورهای ترکیه، چین و ایتالیا بیشترین واردکنندگان محصولات آلومینیومی‌از ایران بوده اند بطوریکه میزان صادرات این محصولات از ایران به ترکیه از مرز 370 میلیون دلار عبور کرده است. همچنین در رتبه بعدی چین با 136 میلیون دلار مقصد دوم صادرات محصولات آلومینیومی‌از ایران را بخود اختصاص داده است و صادرات ایران به ایتالیا بیش از 10 میلیون دلار بوده است.

از طرفی تولیدکنندگان ایرانی توانسته اند در سال 2023 میزان 224هزار تن انواع محصولات آلومینیومی‌را به ترکیه ارسال کنند و در رتبه دوم مقدار 157هزارتن محصولات آلومینیومی‌را به چین بفرستند. همچنین میزان صادرات به ایتالیا بیش از 4000 تن بوده است.

قیمت صادرات آلومینیوم در ایران چقدر است؟

قطعا امکان اینکه قیمتهای کلیه محصولات آلومینیوم را ارایه بدهیم وجود ندارد ولیکن قیمت شمش آلومینیوم در بازارهای جهانی بر اساس شاخص بورس فلزات لندن LME تعیین می‌گردد که در سال 2023  در محدوده قیمت 1900 تا 2200 دلار به ازای هر تن بوده است  البته این قیمت متعارف است و با تغییر درصد خلوص شمش آلومینیوم متغیر می‌باشد. همچنین زمان تحویل نیز یک عامل مهم در قیمت معاملات می‌باشد. در زمان نگارش این مطلب میتوانید روند قیمت LME  را در عکس پایین ببینید. که قیمت از حدود 2450 دلار به 2700 دلار صعود داشته است البته برای تحویل در سه ماه بعد.

چه موانعی برای صادرات آلومینیوم از ایران وجود دارد؟

با توجه به نرخ رشد صادرات طی 5 سال گذشته باید گفت حال صنایع آلومینیومی‌در ایران خوب است هرچند همیشه مصاحبه هایی را می‌شنوید که در حال گلایه کردن هستند ولی در طول تاریخ تولیدکنندگان آلومینیوم در ایران چنین روزهایی را بخود ندیده اند . ولیکن همیشه عواملی وجود دارند که می‌توان عنوان کرد از جمله عوامل قطعی برق و گاز که منجر به کاهش راندمان تولید می‌گردد و فقط مختص به صنعت آلومینیوم نیست و شامل کلیه بخش های تولیدی در ایران طی سالهای گذشته بوده است. عامل دیگر محدود کردن صادرات به کارخانه های خاص است که دست شرکت های بازرگانی و تجار را در صادرات شمش آلومینیوم و شمش آلیاژی کوتاه کرده است و از ظرفیت های موجود در بخش بازرگانی خصوصی غافل مانده ایم. برای صادرات آلومینیوم خود میتوانید به بخش بین المللی فوبینو مراجعه کنید.

رقبای اصلی ایران برای صادرات آلومینیوم در حوزه بازار بین المللی چه کشورهایی هستند؟

واقعیت اینست که تحریم ها هرچند باعث شده است که نرخ ارز برای تولیدکنندگان ایرانی مطلوب باشد ولیکن تولیدکنندگان ایرانی به همه بازار دنیا دسترسی ندارند و با توجه به رشدی که داشته اند اما همچنان از برخی کشورهای منطقه که مرکز معاملات بزرگی در جهان شده اند بسیار عقب هستند از جمله این کشورها امارات متحده عربی است که با بیش از 6 میلیارد دلار صادرات در حوزه محصولات آلومینیومی‌سردمدار کشورهای منطقه و اسلامی‌است.  شما می‌توانید آمار دقیق را از عکس پایین که حاوی جدول کشورهای منطقه و میزان صادرات انها برای محصولات آلومینیومی‌هست را مشاهده کنید . ایران در این جدول در رتبه هشتم در بین کشورهای اسلامی‌قرار گرفته است. همانطور که گفته شد امارات متحده عربی در جایگاه نخست و کشورهای مالزی و بحرین و قطر به ترتیب در رتبه های دوم تا چهارم قرار گرفته اند. منبع این امار سایت ترید مپ می‌باشد.

چه پیشنهاداتی برای ارتقاء صادرات آلومینیوم می‌توان ذکر کرد؟

بهترین پیشنهادی که در شرایط کنونی می‌توان داشت جذب بازارهای بیشتر است و صرفا محدود به ترکیه و چین نباید بود . لذا لزوم بازاریابی بین المللی به روش درست و نیز به موازات افزایش بهره وری کارخانه های تولیدی می‌توانند در ارتقاء جایگاه ایران تاثیرگذار باشد. از این روست که پلتفرم آگهی خرید و فروش عمده فوبینو اقدام به ایجاد پنل بین المللی نموده است تا از آن طریق به تحقق این امر کمک نماید. در این راستا کلیه کارخانه های تولید محصولات آلومینیومی‌می‌توانند محصولات خود را علاوه بر بخش داخلی پلتفرم فوبینو، در بخش بین المللی آن که پایگاهی برای عرضه صادراتی محصولات ایرانی است ارایه نمایند و با کمترین هزینه به معرفی محصولات خود بپردازند.

پژوهش و نگارش توسط:

 کامبیز احمدی فر

مشاور بهره وری و مدیریت صادرات صنایع کشور

شماره تماس برای هرگونه مشاوره و همچنین شرکت در کلاسهای اموزشی : 09120213041

شهریور1403